طرحواره نقص و شرم یکی از انواع باورهای اشتباه است که می‌تواند مشکلات روحی بسیاری را برای فرد ایجاد نماید. افراد دارای طرحواره نقص و شرم احساس می‌کنند که بسیار بی‌ارزش هستند و به دلیل نقص‌های عمیقی که در شخصیتشان دارند یک احساس شرم قوی را تجربه می‌کنند. این افراد معمولاً اعتمادبه‌نفس لازم برای فعالیت در محیط و ارتباط با دیگران را ندارند و با توجه به اینکه خود را پایین‌تر از دیگران می‌دانند، تا حد زیادی در روابطشان به خواسته‌های دیگران تن داده و از ابراز نظراتشان خودداری می‌کنند. طرح‌واره نقص و شرم می‌تواند مشکلات بسیاری را در روابط اجتماعی و همین‌طور سلامت روان فرد ایجاد نماید و به همین خاطر لازم است نسبت به درمان آن توجه کافی داشته باشید.

منبع: طرحواره نقص و شرم | ریشه ها و نشانه ها

طرحواره چیست؟

باورها و اعتقادات کلی ما راجع به خودمان، اطرافیان و جهان پیرامون را طرح‌واره می‌نامند. هر فرد از سنین کودکی و پس‌ازاینکه توانایی تجزیه‌وتحلیل پیدا می‌کند بر اساس تجربیاتی که از رفتارهای خود به دست می‌آورد تصور خاصی راجع به خود، محیط اطراف و همین‌طور سایر افراد در ذهن شکل می‌دهد. با توجه به اینکه این طرحواره‌ها بسیار عمیق بوده و تمامی افکار و رفتارهای آینده فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند، لازم است که به آن‌ها توجه کافی داشته باشید. برای مثال اگر کودک به این نتیجه برسد که صرفاً وقتی به دیگران توجه داشته باشد مورد محبت قرار می‌گیرد به‌تدریج این طرحواره در ذهن وی شکل می‌گیرد که برای جلب رضایت و محبت دیگران باید همواره آن‌ها را بر خود مقدم بداند. این طرحواره تمامی روابط کودک در آینده را نیز تحت تأثیر خود قرار می‌دهد.

اگرچه طرحواره‌ها می‌توانند مثبت و سازنده باشند اما بااین‌حال روانشناسان بیشتر بر روی طرحواره‌هایی تمرکز می‌کنند که آسیب‌زا بوده و مشکلاتی را برای فرد ایجاد می‌کنند. تاکنون 18 مورد از این طرح‌واره‌ها شناسایی شده که به آن‌ها طرح‌واره معیوب یا تله نیز گفته می‌شود. طرحواره نقص و شرم یکی از انواع این طرحواره‌هاست که در ادامه راجع به آن صحبت خواهیم کرد.

طرحواره نقص و شرم چیست؟

طرحواره نقص و شرم یکی از انواع طرحواره‌های معیوب یا تله است که باعث می‌شود فرد خود را به‌عنوان شخصی ناتوان، دارای نواقص جدی و بی‌ارزش بداند. این سبک از تفکر باعث می‌شود این افراد به‌ویژه در ارتباط با دیگران احساس کمبود اعتمادبه‌نفس داشته و خود را شایسته دریافت احترام و محبت از جانب دیگران ندانند. حساسیت بالا به طرد شدن از جانب دیگران، مورد انتقاد قرار گرفتن یا مقایسه‌شدن نیز ازجمله ویژگی‌های افراد دارای این طرح‌واره هستند. البته طرحواره نقص و شرم همواره خود را به‌صورت ضعف آشکار اعتمادبه‌نفس نشان نمی‌دهد. گاهی نیز ممکن است فرد ظاهر خود را به‌خوبی حفظ کرده و یا در ذهن هشیار خود اصلاً این تصور را نداشته باشد. برای مثال روانشناسان معتقدند مبتلایان به اختلال شخصیت خودشیفته یکی از گروه‌هایی هستند که علی‌رغم ظاهر مغرور و پر از اعتمادبه‌نفسشان در حقیقت از طرحواره نقص و شرم رنج می‌برند.

دلایل طرحواره نقص و شرم

هرگونه رفتاری با کودک که او را به این نتیجه برساند که برای دیگران ارزشی ندارد، می‌تواند این طرح‌واره را در وی فعال نماید. کودکانی که دائماً با دیگران مقایسه می‌شوند یا والدینشان انتظاراتی بیش‌ازحد از آن‌ها دارند، سرزنش شدن به خاطر احساسات و ویژگی‌ها و همین‌طور محبت مشروط ازجمله تجربیاتی هستند که می‌توانند باعث ایجاد طرح‌واره نقص و شرم در فرد شوند. هنگامی‌که والدین محبت خود به کودک یا تحسین وی را منوط به موضوع خاصی مثل بهترین بودن در میان همسالان، مؤدب بودن یا هر چیز دیگری می‌کنند، باعث ایجاد این تصور در وی می‌شوند که به‌خودی‌خود ارزشی برای دیگران ندارد و این موضوع طرحواره نقص را در آن‌ها فعال خواهد کرد. با توجه به اینکه تجربیات دوران کودکی فرد می‌تواند تمامی زندگی آینده او را تحت تأثیر خود قرار دهد بهتر است در تربیت فرزندانتان با یک روانشناس کودک مشورت کنید.

پیامدهای طرحواره نقص و شرم

این طرحواره پیامدها و مشکلاتی برای فرد به همراه دارد که شایع‌ترین آن‌ها به شرح زیر هستند:

1. مشکل در روابط اجتماعی

شاید بتوان مهم‌ترین پیامدهای طرحواره نقص و شرم را در روابط اجتماعی فرد با دیگران دانست. افراد درگیر با این طرح‌واره معمولاً خود را پایین‌تر از دیگران دانسته و به همین خاطر از برقراری ارتباط با دیگران می‌ترسند. آن‌ها سکوت کردن یا تنهایی را به برقراری ارتباط ترجیح می‌دهند و همچنین در روابط خود معمولاً به دیگران اجازه سوءاستفاده یا مدیریت کردنشان را می‌دهند. با توجه به اینکه این افراد معمولاً خود را دارای نقص و بی‌ارزش می‌دانند، نسبت به اینکه در روابطشان مورد سوءاستفاده یا بدرفتاری قرار بگیرند اعتراض چندانی نخواهند داشت.

آن‌ها اگرچه درست مثل هر فرد دیگری به یک رابطه سالم و بر اساس احترام متقابل نیاز دارند و روابط آن‌ها می‌تواند باعث ناراحتی‌شان شود اما بااین‌حال معمولاً در مقابل این رفتارها واکنشی نشان نمی‌دهند. با توجه به اهمیتی که روابط اجتماعی در سلامت روان و زندگی هر فرد دارد احساس طردشدگی، انزوا و افسردگی ازجمله مشکلاتی هستند که برای فرد پیش خواهد آمد.

2. ناتوانی در رسیدن به موفقیت

طرحواره نقص و شرم و احساس بی‌ارزشی فرد باعث می‌شود که آن‌ها خود را لایق رسیدن به هیچ امتیاز یا مرتبه بالایی ندانند. آن‌ها معمولاً هنگامی‌که قرار است فعالیت خاصی را انجام دهند دچار احساس اضطراب می‌شوند و به دلیل شکی که به توانایی‌هایشان دارند بسیاری از فرصت‌ها را از خود دریغ می‌کنند. با توجه به پیامدهایی که این طرح‌واره در زندگی فرد دارد که مهم‌ترین آن‌ها نارضایتی از شرایط زندگی خود است، شاید بهتر باشد درصورتی‌که نشانه‌های وجود طرحواره نقص و شرم را در خود یا هر فرد دیگری می‌بینید برای برطرف کردن آن از یک روانشناس متخصص کمک بگیرید. برای کسب اطلاعات در زمینه روان درمانی کلیک کنید.

درمان طرحواره نقص و شرم

طرحواره نقص و شرم مشکلات بسیاری را در روابط اجتماعی و سلامت روحی فرد ایجاد می‌کند و به همین خاطر بهتر است برای درمان آن اقدامات لازم را انجام دهید. با توجه به اینکه طرح‌واره‌ها عمیق‌ترین باورها در شخصیت هر فرد هستند، معمولاً به‌سختی می‌توان بدون کمک گرفتن از متخصصین روانشناسی آن‌ها را برطرف کرد. به همین خاطر افرادی که درگیر این احساسات هستند احتمالاً متوجه این موضوع شده‌اند که اگرچه بارها تصمیم گرفته‌اند تفکرات و شخصیت خود را تغییر دهند اما هر بار با قرار گرفتن در محیط بر اساس همان طرح‌واره‌ها عمل می‌کنند. ازجمله مهم‌ترین اقدامات برای درمان طرحواره نقص و شرم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. مصاحبه با بیمار

اگرچه ممکن است شما نشانه‌های طرحواره نقص و شرم را در خود پیدا کرده باشید بااین‌حال تصمیم‌گیری قطعی راجع به فعالیت این طرح‌واره در ذهن شما باید زیر نظر متخصص روانشناسی صورت بگیرد. به همین خاطر اولین قدم برای درمان این مسئله استفاده از مصاحبه است. در این مرحله درمانگر تلاش می‌کند تا با شنیدن شکایت اصلی بیمار و همین‌طور الگوی رفتارها و تفکرات وی نشانه‌های طرحواره نقص یا هر مشکل دیگری را پیدا کند و به کمک فرد برای درمان آن برنامه‌ریزی نماید. اگر به هر دلیلی احساس می‌کنید نمی‌توانید از جلسات مشاوره حضوری استفاده کنید، می‌توانید با استفاده از مشاوره تلفنی مشکلات خود را با متخصصین در میان بگذارید.

2. آگاهی بخشی و تلاش برای تغییر تفکر

پس‌ازاینکه درمانگر به این نتیجه برسد که فعال شدن طرحواره نقص و شرم دلیل مشکلاتی است که فرد با آن‌ها دست‌به‌گریبان است، ابتدا بینش و آگاهی لازم راجع به این موضوع را به وی خواهد داد و شرایطی که او در آن قرار دارد برایش ترسیم می‌شود. سپس روانشناس تلاش می‌کند تا تغییراتی را در سیستم تفکر فرد ایجاد نماید. اولین قدم و تغییری که باید به آن دست پیدا کند این است که خود را به‌عنوان یک انسان دوست داشته باشد.

افراد درگیر با طرحواره نقص و شرم معمولاً احساس می‌کنند در تمامی زمینه‌ها ضعیف و بی‌ارزش‌اند و دیگران از آن‌ها برتر هستند. درمانگر تلاش می‌کند تا این احساس مطلق بد و بی‌ارزش بودن را از فرد بگیرد و نقاط قوت یا توانایی‌های وی را به او نشان دهد. در این مرحله با استفاده از روش‌های تغییر تفکر به فرد کمک می‌شود تا متوجه این واقعیت شود که دیگران نیز درست مانند او در برخی زمینه‌ها ضعیف عمل می‌کنند اما این موضوع نباید باعث ایجاد این فکر در وی شود که به‌طورکلی ضعیف و بی‌ارزش است.

3. آموزش‌های رفتاری

در کنار ایجاد تغییر در سیستم فکری بیمار، آن‌ها از طریق انجام تکالیف مختلف به‌تدریج رفتارهای جدیدی را جایگزین رفتارهای اشتباه پیشین می‌کنند. برای مثال آن‌ها یاد می‌گیرند تا در روابط اجتماعی خود به شیوه‌ای دیگر رفتار کنند و خود را برابر با سایر افراد بدانند. همچنین اگر واقعاً فرد در برخی مهارت‌ها ضعیف باشد، در طی جلسات درمان و از طریق آموزش‌های رفتاری به او برای برطرف کردن این نقص کمک می‌شود. برای کسب اطلاعات در زمینه طرح‌واره درمان کلیک کنید.

برای دریافت مشاوره در زمینه طرحواره نقص و شرم می توانید با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی آواژه از طریق شماره 02191002360 تماس بگیرید.

سؤالات متداول

طرح‌واره یعنی چه؟

به طور کلی به عمیق‌ترین باورهایی که فرد در ارتباط با خود، محیط پیرامون و اطرافیان دارد و براساس آن‌ها رفتار خود را شکل می‌دهد، طرحواره گفته می‌شود.

افراد دارای طرحواره نقص و شرم چه ویژگی‌هایی دارند؟

این افراد خود را بی‌ارزش دانسته و احساس می‌کنند دیگران از آن‌ها بهتر هستند. اعتقاد به چنین نقصی در خود باعث می‌شود تا آن‌ها احساس بی‌ارزشی کرده و تصور کنند دیگران از آن‌ها برتر هستند.

برای درمان طرح‌واره نقص و شرم چه باید کرد؟

با توجه به اینکه طرح‌واره‌ها عمیق‌ترین لایه باورهای فرد هستند، شما به‌تنهایی نخواهید توانست آن‌ها را از بین ببرید. به همین خاطر بهتر است درصورتی‌که نشانه‌های وجود این طرح‌واره را در خود یا هر یک از اطرافیانتان می‌بینید برای درمان از یک روانشناس کمک بگیرید.

منبع: طرحواره نقص و شرم | ریشه ها و نشانه ها